Newsletter #422: Bóng tối phía sau thành công rực rỡ của SHEIN
Các công nhân đã chia sẻ những video tố cáo điều kiện làm việc khắc nghiệt, thứ cho phép gã khổng lồ thương mại điện tử Trung Quốc này nhắm tới mục tiêu tăng trưởng không ngừng.
Văn bản được lược dịch từ bài viết của Louise Matsakis và Johanna Costigan cho Wired.
Đọc nhanh
Công nhân SHEIN chia sẻ video về điều kiện làm việc khắc nghiệt, làm việc liên tục để đạt mục tiêu thu nhập cao.
SHEIN sử dụng hệ thống "điều phối lao động" gây tranh cãi, cho phép thuê lao động hợp đồng không được bảo vệ như nhân viên toàn thời gian.
Mô hình kinh doanh của SHEIN đòi hỏi tính linh hoạt cao, gây áp lực lên công nhân và nhà cung cấp với nhu cầu thay đổi liên tục.
Trong một video được đăng tải lên nền tảng mạng xã hội Trung Quốc Bilibili vào tháng 10, một công nhân kho hàng SHEIN ở miền Nam Trung Quốc, đeo kính gọng đen nói với camera rằng anh đã đóng gói được 650 món quần áo trong ca làm việc gần đây nhất - một thành tích mà anh tuyên bố đã đạt được một phần nhờ việc không đi vệ sinh dù chỉ một lần. Người công nhân này cho biết sự hy sinh đó sẽ giúp anh đạt được mục tiêu kiếm 10.000 nhân dân tệ (gần 1.500 USD vào thời điểm đó) mỗi tháng từ công việc chọn và đóng gói đơn hàng cho khách hàng của Shein, tập đoàn thời trang nhanh toàn cầu được định giá 66 tỷ USD vào năm ngoái.
Trong một video khác trên Bilibili được đăng vài ngày sau đó, một nhân viên SHEIN khác nói rằng anh "đổ mồ hôi đầm đìa sau khi chọn hàng cả đêm", nhưng ít nhất anh cũng biết ơn vì trưởng nhóm của mình rất thân thiện. Trong đoạn clip thứ ba được chia sẻ trên nền tảng video ngắn Kuaishou vào tháng 11, một nữ công nhân SHEIN khác với mái tóc dài buộc đuôi ngựa thấp nói trước camera rằng cô gặp khó khăn khi nhấc tay trái lên sau khi hoàn thành ca làm việc 11 tiếng rưỡi tại kho hàng SHEIN. Chú thích viết: "Lần đầu tiên làm việc trong ngành hậu cần, sẽ không có lần thứ hai đâu".
Trong ba năm qua, hàng chục công nhân hợp đồng tại các trung tâm xử lý đơn hàng của SHEIN ở miền Nam Trung Quốc đã quay những vlog về cuộc sống hàng ngày như thế này, chia sẻ với người xem những chi tiết về mức lương, điều kiện làm việc và lý do họ chọn làm việc trong ngành hậu cần.
WIRED đã phân tích hơn 30 video từ bốn nền tảng Trung Quốc được gắn hashtag Xiyin (#希音), tên tiếng Trung của SHEIN. Cùng nhau, những video này cung cấp một cái nhìn hiếm có từ chính con người về chuỗi cung ứng hậu cần được tối ưu hóa tỉ mỉ, cho phép SHEIN gửi hàng triệu chiếc áo ống polyester giá 3 đô la và quần legging họa tiết giá 5 đô la đến người tiêu dùng trên toàn thế giới. (WIRED đã cố gắng liên hệ với các công nhân trong video để xin ý kiến; một số không thể liên lạc được và những người còn lại không trả lời yêu cầu phỏng vấn.)
Trong khi Amazon có xu hướng xây dựng các trung tâm xử lý đơn hàng gần các trung tâm khách hàng lớn để tối ưu hóa tốc độ giao hàng, SHEIN lại vận chuyển phần lớn đơn đặt hàng trực tiếp từ Trung Quốc, một chiến lược mà các nhà phê bình ở Mỹ và châu Âu đánh giá là giúp công ty này trốn thuế nhập khẩu một cách không công bằng. (SHEIN nói rằng họ trả hàng triệu đô la tiền thuế mỗi năm.) Nhưng những lời khai được chia sẻ bởi công nhân trong các video - được WIRED xác minh bằng cách sử dụng các thông tin tuyển dụng địa phương, các bài báo tiếng Trung và các thông tin công khai khác - cho thấy SHEIN còn được hưởng một lợi thế lớn khác từ việc vận hành kho hàng ở Trung Quốc: khả năng sử dụng lao động hợp đồng bấp bênh, những người không được đảm bảo các biện pháp bảo vệ và quyền lợi giống như nhân viên toàn thời gian theo quy định của pháp luật.
Các quảng cáo tuyển dụng cho vị trí hậu cần của SHEIN ở tỉnh Quảng Đông mà WIRED xem được cho thấy nhiều người làm việc trong các trung tâm xử lý đơn hàng của công ty được tuyển dụng thông qua một hệ thống gây tranh cãi được gọi là "điều phối lao động". Cách thức này cho phép các công ty giao trách nhiệm quản lý nhóm lao động tạm thời cho các cơ quan cung ứng nhân lực, nơi giám sát tiền lương, phúc lợi và các khía cạnh khác về điều kiện làm việc của họ.
Lu Zhang, phó giáo sư tại Đại học Temple, người đã nghiên cứu mô hình điều phối lao động của Trung Quốc và viết một cuốn sách về tổ chức công nhân trong ngành công nghiệp ô tô Trung Quốc, cho biết: "Điều đó tách biệt mối quan hệ việc làm với việc sử dụng lao động thực tế. Nó cho phép các công ty có được lao động theo yêu cầu trong khi vẫn có thể cắt giảm chi phí."
Theo luật pháp Trung Quốc, chỉ có 10% nhân viên của một công ty được phép là lao động điều phối. Nhưng Zhang cho biết các quy định thường không được thực thi nghiêm ngặt. Cô lưu ý rằng các công ty cũng có thể phá vỡ giới hạn này bằng cách thuê công nhân được phân loại theo các chương trình thuê ngoài khác, nhưng sử dụng cho các hoạt động tương tự nhau, một chiến lược mà các quảng cáo việc làm cho thấy SHEIN đang sử dụng.
Người phát ngôn của SHEIN xác nhận với WIRED rằng công ty "làm việc với các nhà cung cấp bên thứ ba để cung cấp nhân lực cho phần lớn hoạt động kho hàng của chúng tôi", nhưng từ chối nêu rõ bao nhiêu phần trăm công nhân được phân loại là lao động điều phối. Người phát ngôn cho biết trong một email: "Các hoạt động của SHEIN phù hợp với các tiêu chuẩn ngành và tuân thủ luật pháp cũng như quy định của địa phương".
Do nhiều nhân viên kho hàng của SHEIN được xếp vào loại lao động hợp đồng, họ không được đảm bảo mức lương theo giờ cố định, giống như tài xế Uber và người giao đồ ăn. Các thông tin tuyển dụng và một số video mà WIRED xem xét cho thấy mặc dù người lao động được hứa hẹn mức lương cơ bản hàng tháng, nhưng tổng thu nhập của họ được tính dựa trên mức năng suất, một hệ thống được tóm tắt là "làm nhiều hưởng nhiều".
Cơ cấu này cho phép người lao động có cơ hội làm việc chăm chỉ hơn để kiếm thu nhập cao hơn. Tuy nhiên, theo một trong những video, khi số lượng đơn đặt hàng của SHEIN giảm, tiền lương của họ cũng có thể giảm mà không phải do lỗi của họ. Trong một đoạn clip được đăng trên nền tảng Xigua thuộc sở hữu của ByteDance vào tháng 1, một người được cho là nhân viên SHEIN phàn nàn rằng cô không thể kiếm đủ tiền vì "lượng hàng không đủ". Cô ấy nói thêm rằng cô đã tưởng tượng mình sẽ có một mức lương ổn định hơn vào thời điểm này trong cuộc đời.
Người phát ngôn của SHEIN cho biết: "SHEIN cam kết đảm bảo đối xử công bằng và tôn trọng với tất cả người lao động trong chuỗi cung ứng của chúng tôi và đang đầu tư hàng chục triệu đô la vào việc tăng cường quản trị và tuân thủ luật pháp".
SHEIN nói với WIRED rằng, dựa trên hồ sơ từ các nhà cung cấp của mình, công ty ước tính nhân viên kho bậc thấp được trả khoảng 7.000 nhân dân tệ (997 USD) mỗi tháng, trong khi công nhân cấp cao có thể kiếm trung bình hơn 12.000 nhân dân tệ (1.709 USD). Theo China Briefing, một trang web do công ty tư vấn Dezan Shira & Associates điều hành, mức lương tối thiểu hàng tháng hiện tại cho nhân viên toàn thời gian tại Quảng Châu, một thành phố lớn của Trung Quốc gần nơi có nhiều kho hàng của Shein, là 2.300 nhân dân tệ (327 USD) (con số này không bao gồm tiền làm thêm giờ và các hình thức trả công khác).
Việc SHEIN sử dụng lao động điều phối đã được đề cập trước đây. Vào năm 2021, tờ báo Trung Quốc Sixth Tone đưa tin rằng SHEIN "dường như phụ thuộc nhiều" vào các công ty điều phối trong kho của mình, điều mà bài báo lưu ý "có liên quan đến một loạt vấn đề lao động".
Tuy nhiên, SHEIN chưa bao giờ đề cập đến thông lệ này trong các báo cáo tác động xã hội và phát triển bền vững hàng năm, trong đó nêu chi tiết những nỗ lực của công ty nhằm đảm bảo các nhà cung cấp tuân thủ các quy định của địa phương và quy tắc ứng xử của công ty. Trong báo cáo mới nhất phát hành vào tháng Tám, SHEIN tiết lộ rằng họ đã thuê các công ty bên thứ ba kiểm toán 15 trong số 21 kho hậu cần của mình ở Trung Quốc vào năm ngoái và nhận thấy "tất cả đều hoạt động tốt".
Công ty không nêu rõ liệu cuộc kiểm toán có bao gồm việc các cơ quan bên thứ ba cử nhân viên đến các cơ sở đó hay không. Không giống như các đối thủ cạnh tranh như Amazon và H&M, SHEIN không công khai tên các nhà cung cấp của mình. Người phát ngôn của SHEIN cho biết: "Là một công ty tư nhân, SHEIN không tiết lộ thông tin kinh doanh và tài chính".
SHEIN, được cho là đang xem xét việc niêm yết công khai ở London trong năm nay sau khi nỗ lực IPO ở New York đã vấp phải sự phản đối từ các nhà lập pháp Hoa Kỳ, không phải là thương hiệu toàn cầu duy nhất phụ thuộc nhiều vào lao động điều phối ở Trung Quốc. Trong thập kỷ qua, các nhà báo và các nhóm nhân quyền đã cáo buộc rằng một số tên tuổi quen thuộc – bao gồm Foxconn, một trong những nhà cung cấp của Apple, cũng như Amazon và Volkswagen – có số lượng lớn công nhân điều phối trong các nhà máy của họ, hoặc ký hợp đồng với các công ty có sử dụng lao động điều phối.
Vào năm 2020, The Information đưa tin về các tài liệu nội bộ của Apple cho thấy công ty đã biết trong nhiều năm rằng một số nhà cung cấp của họ ở Trung Quốc đã vượt quá giới hạn pháp lý 10% đối với nhân viên điều phối, nhưng không thực hiện bất kỳ hành động lớn nào vì lo ngại rằng việc can thiệp có thể làm tăng chi phí và có khả năng trì hoãn việc ra mắt sản phẩm. (Apple đã không trả lời yêu cầu bình luận. Vào thời điểm đó, công ty cho biết họ có giám sát việc sử dụng lao động hợp đồng trong chuỗi cung ứng của mình và làm việc với các nhà cung cấp về kế hoạch hành động khắc phục khi họ vi phạm quy tắc ứng xử của công ty.)
Mặc dù không có số liệu thống kê chính thức, Zhang cho biết nhiều nguồn tin ước tính hiện có khoảng 40 triệu công nhân điều phối ở Trung Quốc, chiếm khoảng 10% lực lượng lao động tính đến năm 2022. Thông lệ này trở nên phổ biến hơn sau năm 2008, khi chính phủ Trung Quốc ban hành luật lao động mang tính bước ngoặt, đưa ra các biện pháp bảo vệ toàn diện cho nhân viên làm việc toàn thời gian, bao gồm yêu cầu người lao động phải có hợp đồng bằng văn bản và trợ cấp thôi việc. Theo nhóm bảo vệ quyền lợi người lao động China Labor Bulletin, người sử dụng lao động đã chuyển sang sử dụng dịch vụ điều phối lao động như một cách để lách các quy định mới, và nó vẫn phổ biến ngay cả sau khi chính quyền đã khắc phục các lỗ hổng trong luật hơn một thập kỷ trước.
Việc điều phối lao động vẫn là điều hấp dẫn đối với nhiều công ty vì nó cho phép họ nhanh chóng tiếp cận lực lượng lao động sản xuất lớn của Trung Quốc khi nhu cầu của khách hàng tăng cao hoặc thời hạn sản phẩm sắp đến; sau đó, nếu nhu cầu kinh doanh thay đổi, họ có thể sa thải những công nhân đó một cách nhanh chóng. Tính linh hoạt đặc biệt quan trọng đối với SHEIN, công ty tự nhận mình là doanh nghiệp thời trang "theo yêu cầu" có thể nhanh chóng phân tích "phản hồi của khách hàng trong thời gian thực" và điều chỉnh chuỗi cung ứng cho phù hợp.
SHEIN đăng hàng nghìn sản phẩm mới trên trang web của mình mỗi ngày, nhưng ban đầu họ chỉ đặt hàng mỗi lô 100 hoặc 200 chiếc từ các nhà cung cấp. Nếu một mặt hàng nào đó thành công và bán hết, hệ thống phần mềm độc quyền của họ sẽ thông báo cho nhà máy bắt đầu sản xuất thêm. SHEIN, được cho là đã đạt doanh thu 32,2 tỷ USD vào năm ngoái, cho biết mô hình kinh doanh của họ giúp giảm lãng phí và giữ giá ở mức thấp, nhưng nó cũng yêu cầu các nhà cung cấp và công nhân phải đối mặt với mức doanh thu biến động và nhu cầu liên tục thay đổi từ gã khổng lồ thương mại điện tử này.
Tuy nhiên, Zhang nói rằng chính quyền địa phương có thể ngần ngại trừng phạt các công ty vượt quá giới hạn về số lượng công nhân điều phối vì tác động tiêu cực có thể gây ra đối với nền kinh tế vốn đang gặp khó khăn của đất nước. (Các quan chức từ thành phố Quảng Châu đã không trả lời yêu cầu bình luận. Liu Pengyu, người phát ngôn của đại sứ quán Trung Quốc tại Washington, DC, nói với WIRED rằng mặc dù họ không biết chi tiết cụ thể về hoạt động của SHEIN, "chính phủ Trung Quốc rất coi trọng việc bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người lao động.")
Trong những tháng gần đây, chính quyền trung ương Trung Quốc đã đặc biệt khuyến khích sự phát triển của các công ty thương mại điện tử xuyên biên giới như SHEIN, vốn có tiềm năng thúc đẩy xuất khẩu của đất nước. Vào tháng 6, Bộ Thương mại cùng với 8 cơ quan nhà nước khác đã kêu gọi chính quyền địa phương tìm cách giúp các công ty xuyên biên giới xây dựng "các cụm công nghiệp có lợi thế" và hỗ trợ họ "vươn ra toàn cầu". Hai tháng sau, chính quyền Quảng Châu cho biết họ đã phê duyệt kế hoạch đề xuất của SHEIN nhằm xây dựng một trung tâm chuỗi cung ứng trị giá 514 triệu USD trong thành phố, bao gồm các cơ sở hậu cần và vận chuyển. Tuy nhiên, thông báo không bao gồm bất kỳ thông tin nào về loại công nhân sẽ được thuê để vận hành các nhà kho mới.
Trong nhiều video mà WIRED xem xét, các công nhân cho biết mục tiêu của họ là kiếm được 10.000 nhân dân tệ mỗi tháng, thường là mức thu nhập cao hơn con số được các cơ quan tuyển dụng quảng cáo. Nhưng để đạt được con số đó có thể "thực sự là một cuộc đấu tranh", như một công nhân trong một video đã nói. Rui Ma, người sáng lập công ty tư vấn đầu tư công nghệ Tech Buzz China, nói với WIRED rằng cô đã xem các clip trong đó các công nhân thử thách bản thân làm việc 100 ngày tại SHEIN, "và sau đó họ không vượt qua được".
Tuy nhiên, những gì các nhân viên SHEIN thể hiện trong vlog của họ — thường nhắm đến những người xem cũng có thể đang cân nhắc nhận việc tại công ty — không hoàn toàn là bi quan và u ám. Mặc dù một số người có thể cẩn thận bỏ qua một số chi tiết nhất định để tránh gây phẫn nộ cho các nhà kiểm duyệt internet của Trung Quốc, nhưng nội dung của họ lại chứa đầy sự mỉa mai, đùa cợt và hài hước đen tối. Trong một clip được tải lên Xigua vào tháng 7 năm 2023, một công nhân quay cảnh một mảng đất trên đường đi làm. "Tôi muốn dành một ngày để chơi trong bùn này, không biết ông chủ có đồng ý không", anh nói trước ống kính.
Trong một video trên Bilibili từ tháng 10, một nhân viên khác của SHEIN có giọng điệu gần như thơ mộng, gợi ý cho người xem rằng có sự an ủi khi biết cuộc sống nói chung là gian khổ đối với tất cả người lao động. Sau khi ca làm việc của anh kết thúc lúc 8 giờ tối, anh giải thích rằng mình sẽ quay thẳng về ký túc xá nhân viên để ngủ, nhưng trước tiên, anh bị phân tâm bởi bầu trời đêm trong giây lát. "Tôi vừa nhận ra đêm nay mặt trăng thật tròn," anh nói.